Diagnosar drep – og gjer frisk

Diagnosar drep – og gjer friskxxx D ! ;\ C AR i.)REP -OG rJF.R F1u·· K . Diag Eg trur det må vere i 1991. Eg sit i bilen n1in på veg til Sola Hyplass. Skar p. møte on1 klinisk diagnos.tikk. Radioen står på, og Astrid Brekken snakkar med ein og psykologen er svært klar i sitt syn: «diagnoser dreper••· Av John Nessa osardrep . :-'J 1' 1 Ei11 en a ' meg· om er amropolog, 1nit1ncr meg om røcngct: De[ Hgg eit dem.cm .t\• 1m1.kt ug poten idl vald i einkv:ir diagn rikk. Diagnostikk er kaægorisering. io bem:mmer seg for j k.:uegoris-er. etter ei be .mt fogleg ,,orm. Dermed ås. kludcrcr in a.ndrc kat.cg,11-iar. Meri :-;j.tlvom delte er sant og b n verke hc:$11:ær::rnde d ju p.in lig, er det mindre -enn h:.ih,e s=ioninga. For det ei 11 ser ,,ekk fr, , ei-mc(li:sir,cns m:anJa c. en kli11i.k mcdi.sin er ein h:mdling. tiviu.r. Pre111i s.t f r 1nedi in k arheiJ er .it ei11 .kal handle f. å fora,1d.-e, fi r :t gj(.';rc noko som ik.k jc c.r heile 1:ira, bem:, Senn Ari.totdef. 11.-lpc:i.b r rena r ,, i forse og f n::rn$t me.rkscmd a v r moe de c m lar .g forn 11dre (I l). Sjøl11 R DR.EP -OG GJER PRJ K og gjer frisk olltl ,let motsette nok ogi.: k n vcr tilfelle,. rdi:agri.ne blir brukt .m annskyldning for ikkje. gjc c noko. til d0m n, rp yki:Hårane ah. fQr tidleg ky frå hofta m ... d di gn 7 n "pers mlighets or tyncl.s "·ert. nken bak diagnusti eringå • t in .sk I ha ci1 fagkg gru11nlag f:iu. kunne hnndle r;1:-.jo.neh i ein giu :situ:1S,j1m. Ein kv. r diagriosecr logi.sk-an,1ly1i·k tt cio dom llltning. Den erei11 dom lumint .0111 rgitt på vi85e premi s, og som k:an fongerc ulikt ,wh ngi a\' )'tre .s rn.1nheng -kontek.'.'lt.d,m luukc i. -ill dcpr.: jons,1.,fognnsc korrek• brukt klin.i k k, n reddeliv. Men tien bn ogs slll beina under.ein pa i.cl'll, for ene .sjølvbil tet og fungere de. 1ruktiv1 ... ir '.!ipt.ic-lt problem har vi 11.lr cin diagnu.e !Jlir brulr i cin :innan kon.tekst enn der del"!· a.r tenkt tit D it er til døme. problem:i.dsk n, r den deprimerte. mange .r ener :ir •l)•kkcpillen" er velgcl unm,. nppdagar at han ikkj kan • liv.forsikring pl ordinære vilk. r f, rdli han lun "feil,.. dia nosc. Ein diagnos fri medisin.? I enkelte agmilj.i l,,1r det von: tr:1clisjo11 for· hC\•de. ( d t \'erken er .mskdeg dier mog kg, t.ille ei11 di;1g1m.s . Det ,r fram. v det eg alt har skrin. at eg 1kkje rider cit slikt 5-}'D, T cnom erdc1 eit :w mine ,•ikrig:t te pn rigau.indi:ig.n sefri rnedi$in er heilt utcnkp I , like ut nkjel.eg wm lyd.1, Y5-rnu ikk eller orJl;m lyrikk. Diag,10. it er gresk og t)'r avgjerd (3). Di.. gn1>Sen t:i-lnenn ltJPktet i m di in '.'n, b.ld, mg;mgspllnkt og end punkt for ah rn1.:cli in k arheicl. C;J -sd! iterer t1niv Lite lær;ire11 wm h:icltle for \':1m:. under• ueke for medi.inarm1dcntane attre ting "ar viktig: Diag.no.cn.di, gnmcn,ogdi, gnoscn (4). s: .!vsag k;m ein, til.ltire dc:u ,:s;jøh-gtka11,eina tr.reg.i.keellcrpmJ?m,. i5-kcgmn. Fo10: Erli11g ,fodersm.JMR/gmppen i &r. DI"A G OSAR ORf.P -OG R • RI 'K 11:ir l.ue som om vi ikkje trekkjer di gnos:tiske konklu joa mu. Mc11 diagn.nc c-r al,hid til· ta.des sqm komp;t1;!1.fl b \•i orienterr;:i-e11.er_ Bern: in liten prcsis.ering: Diagpnsen .. fri.k.. ri denne samanhe111gen og , ein diagn., i prin. ippctidcmi k 1neddiagnosi:n .ikkje-$j1,,1k ( ikkjc-inforkt ikkje--bliodr. i-m o5"->-Dette er til d0me handlingsg.mnn• laget når vi vd ..\ observere · iri pa i1:11t. Ei1 int1:n:. .int feno.men i \IJ.r fagkuln.ir er «dr. WiH,elmscm hypokondcrkli.nik k i Bergen, cit eksempel på eit rc:mrisk •rep om ril. . .:;tan.den «frisk-men -·icnner eg sjuk V cre sjiuk og ha ei n sjukdom [ eit l.engrc ;w.• niu i romanen Dalen Pordand !;it melte• verks.1rbeid. r Kja tan Flø t. d med v ·rnebdlcn p og -:bank:, rp ein mur :iv t:11!1:Shc,t og iyttar etter holrom i spr • kct,. (6). Fin.t dot c:it lit holrom i dia_ n.ose: pr kcr som kan ·e,tje 05'!; P :.poret av der t\•ctydige og problema.ti ke \rt-d ." dLagn.o ane. Kan k jc der, ia lei m hjelpe 'erb.t t:r og l111r (5). Ein har hj.meinfarkt, ein har i111Au.ens.1. I {illegg fin t det dfag11(1sar eiri ig ·'"-in er ikkji: hj1:meinfi.ukt, men einer ri primert. Joda, ein k. n ogs h, eiri rlepre jon n r kgrn har kategori en min melankoli cil klini k depresjon. Men ho.1 ud1 enget ,rar,fa.t, eg er depri1nerl, eg ei-nevrotis.k, eg ei-schi:Zofren eg er h pokond r, g er fri k. g er ikkte iscliia., ikkjc er eg 1nigrcne, og ikkje er eg htigt blo lnykk. 11:u !i:il \'v(:i5. i d ·ttt: ·..ye k:in d ·t verc p sin pl ,ss pl fagretorisk korr-ekt vis i gje. greie for iuin skrh·em· ·1e. g . vil rdlc-luere o c r diagn sepro.sse11 ck,hhc he nat1,1i-:o;.om b ele ein erforingsslinoin. o-cin cti.:;k/mornhk lutning på a mi: tid. Som Øyri skri,, i .si ordbok, er det i d iagnrn:1i.re b.de , finne den j u kdorn men m ligg føre og ,;\ be. tein rne eg for ha .lagnil r-anJ pa.sientetl l:i:ir ( ). Eg \•il J>r0\'C. vi at det er dett dobbelte 5 m er ::m-.kdeg • gripe, eller begripe, o · det er bal, mere dette d bbclc som c: nøJ.vendigdersom ein. kal m cH,ein ra joncll og fornarlcg prnk- i • 'iden tcrnm.:t er eit mct!ite1m i forhuld til klini.:; · pI k• sis, er det lit. hjeltp . av li lese mcxfoin kc .lærebøker. ,,il nyuc c:it kultui-:1r1::llyti5k pei-.pekriv, og ha tre li(t mrndi.!.jo11dl «p:i icntar .rn rei efølge. Stikkord er apostelen Paulrn, kandidac Mol ig og dec moderne ,,offeret,., dl d0mes den moderne alkoholikar n, dkr den tabloide"' G 1m5iemen som fekk in diagnose s, li It for im. Det er iklkje eg, men synda som bur i Meg Romarblt'e\'el ei-eir fr:'$t-.'krift for alle om r interessene i eksistensidle $ .r!>._m. I. Herd røftc:s spørsml I som lm· og retr, dom og n&de, frielom og .kuld. I kapim:I judi kuterci-Pm1.lu det faktum .irt me11m;..kct rnvmckti ,gjer lingc:in ikk.je sjøh1 k j0na, gj1:r ei ng ei II ik k jc ••i I "'cd t· seg:'' De[ gode soin g vil,g}C:f eg ikkjc. n·u:n der vondesi1m eg ikhc \'il. jcr eg" t r det i ven; 19(7). P.11,1h,1_ in di:.ignose ei-at n, i-ri ko g, r gale, er det «ikkjc eg, men .)•nei.i vim hur i meg.-oom ei.;111s\10irleg tver!i 20)_ Deler n ko fram, 11.dt sorn har i:att her.re-dømme i menn kdivet, noko in p.\ eit ,.,;. ikkjc k n ta rnwaret for jøl . Einer ikkjt! yn li.g, men ei11 har ei synd i eg. Dette fr inandc hci-i-ed,.mmet blir objektivert og . beskri e: som dcmonocsett:dse. Og. i e\•angc!ieberet11ing. • m: be kri.•c:. den mc:ll"lilc:Sskdege maki:c lø;, 11 fortrinm.vi. som sjukdom eller dcmonbe5ettcl5e. I mod .mc terminologi ville let \1ore naturleg ! snakke ,om fran,:rndgjortc tne:ll.11c kc, dkr mc:ir pc:sifikt, mc:nnt: ke som offi•r foi-ei11 dlc:i.anna111 diagnose. Demonane-er imeressante fordi dci kan underkast:i$.t tCr:lpi. Vi Ar ikkj vite kv. cl.mmm[dri ar:rne scia, me.n de'i kraftige-orda fir demonen ti.I å tre: · kje seg 111 n. r dci blir li.trall { )_ Ham har j g gj on «demonisk» Henrik [bscn er inne på s rnc 1:ema i Vildanden. m nkdte litt rnmr .nal.y tik, rar har påpeikr, g r der an j lese ViMa.n. den som eit sr kke om k:rim:ndoinmcn, 1eii-prr;si.t vil eg seie at. Vildand.en er .,t tykke om ri tcndmmm:n i møte med ino lemiietr:n. in scntrn.t person i dette .tykker er dr. Rr:lling, wm ikkje minst i medi it1 ke kret$.'H st:1clig f: i..ncg ti.,. m ta le. Det m kulelast ei ()verfl ti5-k og slagord. prega le ing :l\' Vild:mden. r!ir in under overflam, biJir dr.R.dling.-; rdl gnumkggjande pOllich•. Han di gnos.tiK -. rer heile tida. Det misforst· s -dithen ;-1t h:in ei-oppt.'.ltt". ,, . e,)if .me-rkel.ipp 1:i:l folk, stigmati:i-w.: dlc:i. D overser ci.n ar R.elling :.;inc diagnosar er dokto.m ei11a. te «\' pe111, og at dette \I pcn1.:t blir brukt I ei] c L[ PQSiri,;t fon:m.11. H.1n rrø• vcr å, cvar-t! mot ,rcgcr5, Wcr! , 50m moo .in akutte «re-t• k ffe:nl-u.:tsfdx:r" og .tilbood e ddiriurn» er desm1hi,:_ Den ide I fordring er like nær i slekt med l0gn am tyft1.5 er i lekt med foH-'tnebe.fcbcr. cnncinmikta er god mcdi- in. Den ei-og . od teologi. Dr Relling diag111osti ke metode er n •".r idend k med Paulu sin memJ(;'. :r ikkei-.hcts sku Id er der i:;i n teol ig"-kandidat Moh1 ig-som dr. Re 1..1.i nghudia,goo.ti ert: «Ham h r jc. gjort "demonisk». Det er rrn den fontanellen jeg m.,ue :seu.e nam i nakk,.n.. .. Er han da ikke demonisk.? pør den 11, i"1c reg rs. Dr. Rel. ting. sY:H ei-c:i lærc.tykkc i diagnostisk og terapeutisk di • kurs:. Hva fan, vil det i re demonisk.? DeI er jo ba. noe sludder ·nm jeg font p: for. hc:rge 1;vc1 i ham. Hadde jeg ikke ,kt gjort, var det takkar skikkelige S\1ifle't buk.ket .mekr-i selv form.kl: og fortvi lels.c for mange hem:,is h iden,,(9). Ikkje g, men d.emoneo som bur i Plcg Panh,. bmk i-..ynd. :iOm bur i han :.orn forklaringsnøkkcl rilr h:m gjcir det han ikkje il. ' ndid.it Moh'igdekkjer seg b:i.k li-. Rellirig og brukerdcmornrne om bur L h n n, r gir på f)1 lla og _gjcr ting han ikkjc '-1 il \'OOSt s.eg. fl ·ggc er for. b u ndc mod me"i 5i.n diagnosti kc prak.i.. Ein fors!larer "AR DREP -OG GJER FRISK .ggjeme med !li11e cf ·no11ar sin sjt1kdorn, n r,cin blir kon..fr4,,1n1.J•rt med no.ko uabep1:abelt: "Herr .r erkjenner al h:m er alkoholiker. -JegIider av en )1kdQm. Det har jeg ik h lagt kjul p; ---. Pe.r Sol •,mg kr-i,, i eit dobattinnle-g i Da .M:u;let tind r over.sk fl fta P:i.sienit eller pøbel r al de,t er noko heilt .urna å h cit barn med A DIH enn . h , u eio ori som r:r b nditt. Og det c.r b11gt meir 011strukci,,.t å \re.re tlyslcktihr e1rn 4 bli stempla som lat ogummiverr (IO). Sol• vang p. peik r to cntrale d 1lem ma ved d i;ignosti.ring.'l og ine-diblisering-a. For det fortte forer det til al ein individ.u. hserer proMe1n .c)m of.e er ledd i komplek: ·r.: s.o.siale pro• .s a.r. For det ;i"ndre r :ill. pi:rs.nlc-gd m di gnoS,: 11e-Ile dei tinga cin "er" -gjeme sj0lvoppf)'llande. Dei er sjølv• oppfylla11de i den for tand at dci g1er nok o m.I forvent.ni ng:rne fr:l :.rndrc. \. errc kanskje". t tlei ogd gjcr noko med fonentningaaetil ci115,jø,J,,,. ·. in «di mondiagnose», eller for , sn kke tn derne nor k cin depre.sj ns.d·iagnosc, kar, fon. . ere de trnkt'iivr. Meri den. knn like gjerne, .om i kandidat Moh1ig5, til foll • fungere Iiwcdd. nde. Dia.g.nos.es.euing-mod1tmiitdem folk sport Dr. Rdli11g er cin ;i,I, gs ov rgang;i,ilgur i i!d:rnden. Han er apost l 11 Paulus in J11delcgc l il111tghr4,,1r. r cmxlerne les.arar ik kje .er de., er det fordi lei g.i;å h reit alt for u ny.ansen bikte a,, Paulus. 'om diagno tis.cring: fama. c er dr. Rdli.n o J eir t pi·k moderne menne'Ske. _ . r ;iviKr, media og der ffo11dc e r-0111 har forlatt Paulus sitt tema om . }' t1d i clemnn r, og i den r bl in oppt, u a · diagnose• .tting, cfr. ti! dømes deb u:en on, uln·a lydproS,jr; k tet i Trondheim, hu det [l!'ll,,nhcrig med atsc.icnti men har tatt ceol gien pla. :.om tats.-og am u.11.11 !, rande ideol gi. . rt .v.-k .r vitskapen sprak. CM me.sr alle". .rre tema tidlcgarc mluc inn i r:-in t ologi.k .spr kbrnk, er det no om endt.: clish-dlem-eksi$tcn:sicllc spørS m. I bHr ikledd vit• $l,.1pc;,n 1emiin logi, pør..mål kriymi. til mNrnes.ke hlir 5,pør mål om diagno e-, l dette skjuler de1 seg jtih•sagt betJr-dele, m. ktbn.1k. Eg har tiI 110 reflektert. over di gnooane rn vern og umuk yldan.dc orklaringsnøikkel 11 r noko skjN· med ein som ein har an• skdcg for:\ akSA;ptere. Slik sett."fo ngcrcr diagno.sr;-11 om vern · or enkdtindi .,,kliet. Men diagnosen ka.n like.ieme bli. bmkt m t enkeltindividet. Dem. ka.11 kje p.i minst to m ,rar: I), . om un11 kyldningcllcr vvi ning n. rein ikkjc kan dlenil gjere m ir fm pa iemen1 og 2) som demoni ering n r .,m.. unnet har behov for eit )'t,e o'bjckt om syndebukk for ei felle. bør. F.k_;;cmpd på el t ør t hu eg ;ilt n rtmt, ric:-:ml g mi bm av pcrwnighecsfom-yrrel..diagno n i p ykia.tri n. Mange a m•ergrepss.ik ·t1e di:.r ju en m ir og mindre har lagt l!!Q: fl:it for. lle di gaoscprofcsjonane på l.l-og 0.rnlet, er det kl:u ek emplet . det andre. .b kulturen. og fdl sskapet er us, md med . 5j{II,· eim \•:rnskd ·ge tem.. til døm. om scbualit. t gamle n r1nseu i kkje fo11.J:;erer lenger og de-n etiske koden er uklar, er det bch v for å pro.dusere cin syndclbukk. Dcrnrm, ne rn identifiiserl.st, ob:iek• tiw.::rast, iadividuali er .t. .i ar proscs5ar som i innh.il l og clynemikk ikk je ;t,; r oliI;, tidl gare tickr heks.cproscs5ar ell r cttcrkrig5tidas mobbing .t\' t}'$kcrt ser ... At statenlfelle$5k pct h· r makt og iit.wc r .ubtil maktbruk. mer cnk ltindivid vi. diagnos.ar k.ri elet ikkje ,•ete tvil oli'i. Detre er ikkje ein kri'likk, berre ei konsmteri11g rrv fo"ktvm. Slik enJet opli k m det nok vcre. l r vi I-i. r drive m derno.na.n.e ett .rtr klrnleg al ii 1-:k je ein gong vil høyr 11m dei, ml i ha Il ko anna i .tntlen. Ug ette .n.ko a11na" er først (} frem.tdi:ignns r. lokrc dia. nosa. f1,mgerer ikkje lenger etter imemjonen, og m-$kif1, S:t' \lt: Ona Il i, hysteri homo.li 1 i. Andre kiem til. Diagnosane hjelper o.n sortere. «Dei andr » m. h ei.t n inri. D.iagn.Mnchtdpero stil handle. [ka mcirnt .una retorikken, m.dlom a.n 11a frl regte r.i ngsh,1ld, mtt at ein ikkje \'il h.a noko sort.eringssainfunn, er lik smak.I u · som tynn :1.aft: Gn;i 110k, vatfl er godt, men ikkjc ·ærkg aftig, For i h r for leng.c te eie s.orcerln s amfonn I dimg. Og dei $1:)l'l'I st;lr langs sori:eril'lgsSllmleo n.dct, er mellom ann helse-og sosi:ibrbr:idamr, )'ffi e I. g. \ il i ikkie d. der m el.ferd 5-::1mfonnet. raodcme p,rc,.m: ka.p, rn vi finne p . nc>ko ann.a å gjere. or roU1:li:,;r11 er h tem u:n1 andre. "1 p,au5-.1"11c mdlom arbeidsøk [ene t:m i. g·jeme le e il&m. den. g di!:l skader ik le um vi på jobben kar eit varmt omsor .fo lit blikk for "det st:akk:irs kik kelegc svinec» om p::rsicnt n er -og om ,,i , Ile er. Li • t\c!!.r I. Ari.nordcs. Erht i.co111.a h • , l 11. il l. 2. S .nd .•1 LFH. K.ji::clsomhct.11s filosofi. Oslo: ni.\'C: im forl;igct 1995U3. 3. Øyri A. o. 11,:disin k ordbvk, -1. U.g;\\•,1, k,; Det or- skc.&mlag.l:i 1996. 4. C Il . T.alli1ngwi.tl, psticnL '1.11 dm.tr. Tl,c M:.-..s.• chU-lcif,5,] ·tinne or Te; hnolom·. ]') .: I. '5. N.ss:i r. Om 3 vcre .jul:: og tm .ill sjukdom. Tid kr Nur Læ •l:'foten 1997· 117:1433. 6. Fløg8rad K, Oakn Puril nd. 5h . l orskc .mlaget, 19n:90 i. Paulu . Bt.v til rnmar:m ·, bp 7, 14-20. Oslo: De. nrskc Bibc:!.I lir.,ip.. 1991. 8. H.::llemo G. Guds billedbok. Oi.lo: P . !99 J: I• 9. l.n . Vild,md,m. Oslo: G)•ldendril Norsk FQrl:ig, 1995:326-7. lO. S(il .!lg P. il. , nt diet pøbcilt' Daghl, d ·t 20. mlxr 199!U9.