Nokre sjeldne akutte utslett hos barn

m AV ERLEND TOLAAS Dei fleste utslett ein møter i ein almenpraktikarkvardag eller på ei legevakt er forholds.vis uskyldige, og lei flestehar god erfaring med å takle lesse. Av meir alvorlege utslett, vil ein almenpraktikar reagerer raskt på petekkier som ein kan sjå ved meningokokksjukdom. I denne artikkelen presenterast eit knippe andre sjeldne utslett som ein, sjølv om lei er sjeldne, bør vere merksam på, og som bør vurderast ØH av hudlege og/ eller pediater. I Eczema herpeticum Ved eczema herpeticum blir eit atopisk eksem sekundærin.fisert med herpes simplex virus type 1 (HSV-1). Ofte skjer dette i ansiktet, på halsen eller brystregionen. Typisk finn ein utbreidde vesikler med sentral inndraging. Desse sprekk seinare med danning av utstansa småsår. Såra er sviande og smertefulle, og blir dekte av krustar eller kan flyte saman til større flater. Viss det dreier seg om eit førstegongsutbrot av HSV-1, har barnet ofte allmensymptom med feber, irritabilitet og lokal lymfeknutesvulst. Ved seinare utbrot av HSV-1 kan all.mensymptom mangle. Ubehandla kan eczema herpeticum utslettet breie seg også til hud utan eksem. Erlend To/aas Cand. med. UiB 1992 Autorisasjon som lege 1994 Kommunelege li i Bremanger Kommune 1995-1999 Hudavdelinga, Haukeland sjukehus mai 1999-no Noværande stilling: Overlege Viktige moment: • Har barnet eller andre familiemedlemmer hatt «forkjø.lelsessår»/ herpes simplex labialis? • Rødt auge? Var for lys? Viss eczema herpeticum invol.verer nervus ophtalmicus (obs affeksjon av nasetippen) må augelege raskt sjå til barnet for å utelukke keratitt. • Aseptisk meningoencephalitt er ein sjelden komplika.sjon. Nakke-eller ryggstivhet/ omtåka sensorium / irri.tabilitet? Ved mistanke om eczema herpeticum bør barnet vurderast av hudlege og/ eller pediater samme dag. HSV blir påvist ved dyrkningsprøver. Eczema herpeticum blir behandla med aciclovir i.v. Sekundære bakterielle infeksjonar blir be.handla med antibiotika jf. resistensskjema. Il Staphylococal Scalded Skin Syndrome (SSSS) Barna som får SSSS er oftast yngre enn 6 år, og hyppigast spedbarn. SSSS skuldast i dei fleste tilfelle Staphylococcus aureus faggruppe 2, som dannar eit sirkulerande exotoxin UTPOSTEN NR .5 • 2006 som gjev løsning av øvre delar av epidermis. Hos spedbarn kan desse bakteriane kolonisere nasofarynx, navlestump el.ler konjunktiva. Ein finn då ikkje alltid lokale infeksjons.teikn. Hos større barn finn ein ofte eit infeksjonsfokus, ofte hud. Før SSSS bryt ut kan barna vere irritable, ha feber, sår hals eller konjunktivitt. Huda blir så diffust raud og smer.tefull, ofte først i Aeksurer og rundt kroppsåpningar. Innan ett til to døgn dannar det seg slappe sterile bullae som sprekk lett. Resultatet er «rynkete» hud som løsnar frå underlaget ved lett trykk / drag (Nikolskys teikn) med dan.ning av fuktige erosjoner som minner om brannsår ( «scal.ded skin» ). Nikolskys teikn er ved SSSS ofte til stades også på tilsynelatande normal hud. Allmentilstanden til desse borna er redusert. Viktige moment: • Ved raud og øm hud, sjekk Nikolskys teikn. • Leit etter infeksjonsfokus Borna må hospitaliserast. Med penicillinase-stabilt penicil.lin intravenøst, adekvat hudstell og understøttande be.handling går SSSS attende i løpet av ei til to veker. Ill Henoch-Schønlein purpura (HSP) HSP er ein systemisk småkarvaskulitt av IgA-type hos barn i alderen 5-15 år. Hos to tredelar av pasientane finn ein holdepunkt for ein føregåande øvre luftvegsinfeksjon. HSP affiserer oftast hud, tarm, ledd og nyrer. Hudfunn: På setet og framme på leggane kjem det først raude papler, som i løpet av et til to døgn utviklar seg til palpabel purpura (petekkier og ekkymoser) ofte med svart nekrose i sentrum. Legg-og fotødem er vanleg. Symptom og funn frå andre organsystem: • TARM: Buksmerter. Kvalme-og oppkast. Evt. gastroin.testinal blødning. • LEDD: Arthritt, ofte oligoarthritt i ankel-eller kneledd. Arthralgier. • NYRER: Forbigåande mikroskopisk hematuri og/ eller pro.teinuri hos opp til 50 prosent. Sjelden nefritt eller nefro.tisk syndrom. HSP gjev sjelden kronisk redusert nyre.funksjon. • HSP er ein uvanleg (3 prosent) årsak til akutt skrotum hos barn, og er ein differensialdiagnose til testistorsjon! Pasientar bør vurderast av pediater og / eller hudlege, helst samme dag. HSP varer gjennomsnittleg i 3-4 veker. Prog.nosen er god. Behandlinga er i dei fleste tilfelle sengeleie, hydrering og eventuelt NSAID viss leddverk. Behandling med perorale kortikosteroider er omdiskutert. IV Kawasaki syndrom Dette er ein systemisk vasculitt hos barn, der 80 prosent er yngre enn fem år. Kawasaki syndrom er ein klinisk diagnose som krev at eit sett av kriterier er oppfylte (sjå nedanfor). Ubehandla vil 25 prosent utvikle aneurysmer på coronar.kar, med fare for seinare stenosering. Tidleg behandling med intravenøs immunglobulin og acetylsalicylsyre er ef.fektiv og gjev god prognose. UTPOSTEN NR .5 • 2006 AK UTTE UTSLETT HOS BAR N Tenkpå Kawasaki syndrom ved uavklart diagnose og følgjande sett av funn: • Feber i minst fem døgn • Utbreide polymorft utslett, kan vere urticarielt, morbilli.formt eller scarlatirtiformt. • Rødme og ødem i handflater og fotsålar. Skjeller av etter ca. to veker. • Rødme i farynx, raude og sprukne lepper, jordbærtunge • Konjunktivitt utan puss • Forstørra lymfeknutar på halsen. Kawasaki syndrom er ein systemisk vasculitt som kan på. virke ei rekkje organ. Ein kan blant anna sjå leverdysfunk. sjon (stigande ALA T), diare, magesmerter og arthritt. Kawasaki syndrom kan mistolkast som eit viralt exanthem. Kawasaki syndrom kan også vere vanskeleg å skilje frå bakteriell infeksjon. Leukocytose og forhøga CRP er van- leg. Steril pyuri kan mistolkast som UVI. Særleg spedborn kan vere irritable, og presentere eit ufull.stendig sjukdomsbilete. Ved tvil om barnet kan ha Kawasaki syndrom bør barnet vurderast av pediater, helst samme dag. li V Stevens-Johnson syndrom (SJS) Toxisk epidermal nekrolyse (TEN) Dette er akutte og alvorlege reaksjonsmønster i hud og slimhinner med nekrolyse av heile epidermis. SJS og TEN blir i dag sett på som grader av same sjukdomsprosess. Den «mildare» SJS gjev løsning av ti prosent av kroppshuda, overgangsformer SJS-TEN I0-30 prosent, ved TEN > 30 prosent. TEN og SJS er oftast medikamentutløyste, og star.tar då 1-14 dagar etter inntak. Sjelden kan tilstandane vere kobla til infeksjonar så som Mycoplasma pneumoni, eller ein finn ikkje noko utløysande årsak. Klinikk: Allmentilstanden til horn med SJS og TEN er redusert. Før debut av utslett kan borna i en til tre dagar ha feber, svelg.smerter / sår hals eller såre auge. Deretter kjem eit diffust raudt utslett, av og til kokarde-liknande ( «target lesions» ), som så flyt saman til bullae og det løsnar store heilhudsflak. SJS og TEN involverer slimhinner med hemorragisk sår.danning på lepper, konjunktiva, munnhole, genitalia o.a. Dette i motsetning til SSSS og Kawasaki syndrom som ikkje gjev slimhinnesår. BILETE UTLÅNT AV PROF. SVEIN HELLAND, HUDAVDELINGA, HAUKELAND UNIVERSITETSSJUKEHL UTPOSTEN NR .5 • 2006 m For allmenpraktikaren blir hovedpoenget: • Rødt og ømt progredierande utslett med allmensymp.tom: Test Nikolskys teikn: epidermolyse? • Sjå etter slimhinnesår (lepper, oralt, genitalt, konjunk.tiva). • Medikament-inntak? (spør særleg etter antibiotika, NSAID, antiepileptika) Pasientane må hospitaliserast umiddelbart, TEN-pasientar på brannskadeavdeling. Mortaliteten er 5-30 prosent. Behandlinga er først og fremst symptomatisk. Mistenkt(e) medikament skal seponerast. Vidare diskuterer ein nytten av tidleg behandling med høgdose intravenøs immunoglo.bulin. Takk til kollegaer ved Hudavdelinga, Haukeland Universitets.sjukehus, for gode innspel og kommentarer til artikkelen. Referanser: 1. Bolognia et al, Dermatology, 2003 2.Wetzel, S. Eczema herpeticatum, Hautartz 2004 55:646-652 3.Pate! G. Staphylococcal Scalded Skin Syndrome. Diagnosis and management Am J Clin Dermatol 2003, 4(3):165-175 4.Trapani S. et al Henoch-Schonlein purpura in childhood: Epide.miological and clinical analysis of I 50 cases over a 5-year period and review of the literature Semin Arthr Rheum 2005 35:143-153 5.Jane C Bums Kawasaki syndrome Lancet 2004;364 533-544 6.Helle R Risikofaktorer ved Kawasakis sykdom TDNLF 2004;124 1764-1766 7. Klevberg S. Forekomst av Kawasakis sykdom TDNLF 2004;124 1774-1775 8. Sandaker Blom U. Kawasakis syndrom TDNLF 2000;!20: 3540-3543 9.Sehgal V. Toxic epideimal necrolysis (TEN) Lyell's syndrome Journal ofDermatological Treatment,2005;16 278-286 Evt. spørsmål og kommentarer kan rettes til: erlend.tolaas@helse-bergen.no I I •June 13-16 • 2007 lngiceland.com/ gpl007 • ?actavis rhtk,landkColltgt ,_,,.,_,.,.,,,_,,.,..-,,_,. ls • Phone: + 354 588 97 00 • Fax: + 354 588 97 0 I ofhmilyP!,y,klan1 UTPOSTEN NR.5 • 2006