Sjelelig smerte - frå eit populærkulturelt perspektiv

Sjelelig smerte - frå eit populærkulturelt perspektiv  smerte frå eit populærkulturelt pers Refleksjonor rundt ti/mane Melancholia og Oslo 31. august I . LISBETH HOMLUNG redaktør, stipendiat ved Institutt for helse og samfunn I Å stille medisinske diagnoser er ein sentral vil vere å redusere dei til noko my kje mindre Når det gjeld den danske filmregissøren r del av legeyrket og når ein les romanar eller enn det dei er og opplevinga av kunsten si Lars von Trier sin siste film, Melancholia, som i: ser film, kan ein lett kjenne seg freista til å kraft til å kunne seie noko vesentleg om den hadde premiere under årets Cannes-festival, sette slike merkelappar også her. Men eg har menneskelege eksistens vil tilsvarande bli må eg likevel innrømme at eg sjeldan har sett eigentleg ein grunnleggjande skepsis til å stil.svekka. Eit godt døme på dette er forsøket på ein depresjonstilstand skildra på ein så le diagnoser på karakterar frå skjønnlittera.å diagnostisere Raskolnikov i Forbrytelse og treffande og god måte. I ei av dei første sce.turen og filmverda. Desse er jo nettopp straff som djupt deprimert og paranoid, eller nene i filmen ser vi den eine hovudkarakte.karakterar, og ikkje verkelege menneske, og rett og slett psykotisk. Dersom vi legg ei slik ren, Justine, springe gjennom skogen inntulla dei skal gestalte ulike sider ved det mennes.fortolking til grunn, vil verket miste sin eksis.i grått ullgarn, førene hennar heng fast, ho kelege tilveret. Å stille medisinske diagnoser tensielle og allmennmenneskelege dimensjon. baksar og balar for å korne seg framover . UTPOSTEN 6 • 2011 pektiv eie usedvanleg godt bilete på korleis det er å vere inne i ein tung depresjon. Den mentale tilstanden til )ustine viser fram heile spekteret av tungsinn og dei konsekvensane det har for enkeltindividet og menneska rundt. Sett i lys av regissøren sine eigne røynsler med tilstanden, er det kanskje ikkje så rart at han klarer å skildre det så godt. Dessutan har han i ei rekkje filmar vist ei formidabel evne til å skildre ulike menneske og miljø på ein forbløffande presis måte, som til dømes i tv.serien Riget frå sjukehusmiljø. Melancholia si handling spinn rundt to søs.tre, Justine (Kirsten Dunst) og Claire (Char.lotte Gainsbourg). Strukturmessig er filmen delt i to: første del handlar om Justine sitt bryl.laup, som går føre seg på eie stort, eventyraktig 1ott, der alt skulle ligge til rette for ei perfekt ,iring, men på grunn av Justine sin mentale tilstand kollapsar det heile, sjølv om den kon.trollerte og fornuftige Claire forsøker å redde stumpane. Del to utspelar seg ei stund etter det mislukka bryllaupet, heime hos Claire og fa.milien hennar. Justine er djupt deprimert, Claire forsøker åta seg av ho. Samtidig er pla.neten Melancholia på full fart mot jordkloden og verda står i fare for å gå under. I denne situasjonen vert rollene snudd på hovudet, idet den deprimerte Jus tine med stoisk ro ser den truande apokalypsen korne nærare og nærare, går den kontrollerte Justine i oppløy.sing. Det heile er akkompangert av Wagners Tristan og Isolde, saman med eie fantastisk vakkert biletspråk, så verkemidla er sterke. Ein skulle tru at von Trier sitt forsøk på å skildre verdas undergang ville falle litt igjen- «Alt kommer til å ordne seg» seier hovud. personen Anders til venen Thomas. Han ler litt og legg til: «det gjør ikke det vet du». nom, samanlikna med dei mange storslagne katastrofefilmane produsert i Hollywood, men det heile er igjen skildra presist og tru.verdig. Det ligg i dei små detaljane; insekt som kryp opp frå jorda i skogen, hestar som vrinskar av uro og ikkje finn roa i stallen. Og midt oppe i dette dei to søstrene og deira reak.sjonar på det som skjer. Slik von Trier i Riget let fornuften og sanninga korne fram i samta.len mellom to kjøkkenassistentar med Downs syndrom, kan vi også her, i det tause mørkret etter at det uunngåelege har skjedd, undre oss over om det er dei sjuke som eigentleg er dei friske. Joachim Trier, som er ein fjern slektning av den danske stjerneregissøren, har i år haus.ta svært gode kritikkar for sin siste spelefilm, Oslo 31. august. I vurderinga av denne filmen er det også lett å ta på seg sine medisinske briller. Filmen startar med ei nostalgisk reise gjennom Oslo by der ulike tidsbileter og situ.asjonar vert vist fram. Ei kvinnestemme re.flekterer samtidig over forskjellen mellom orda nostalgi og melankoli, og konkluderer med at melankoli nok er eie betre ord. Vi føl.gjer så Anders, glitrande spela av Anders Da.nielsen Lie (som også er utdanna lege), ein mann i byrjinga av 30-åra, som er i ferd med å avslutte eie langvarig rehabiliteringsopp.hald på ein rusinstitusjon. Han oppsøkjer gamle vener og kjente i Oslo, idet han fam.lande forsøker å finne tilbake til smulane av sitt tidlegare liv. Anders har vakse opp i ein akademisk middelklasseheim på vestkanten i Oslo. Han har hatt eit perfekt utgangspunkt for å få til det han måtte ønskje her i livet, med gode ev.ner og ressursar. Likevel har han ikkje fått det til. Han møter igjen vener som er etablert med familie, i gode jobbar, dei lever sine liv. Sjølv går han på sitt første jobbintervju etter behandlingsopphaldet og må svare for eit fem år langt svart hol i CV-en sin. Gjennom ei stillferdig reise rundt om i Oslo eit døgn i august, observerer Anders byen og folka som bur der, samtidig ser han innover seg sjølv. Han fell meir og meir ned i eit melankolsk svartsyn. Dess fleire han treff frå sitt gamle liv, dess meir definerer han seg sjølv som utanforståande. Til slutt står han åleine igjen i huset han vaks opp, eit hus i ferd med å verte fråflytta. Anders har kjøpt med seg ein dobbel brukardose med heroin. Vi må her ta av oss dei medisinske brillene idet filmen meir enn å vise fram ein deprimert mann med rusproblem, tematiserer «tilværel.sens uutholdelige letthet» for å parafrasere ein berømt romantittel. Utover individet som balar med einsemd, leit etter meining, tap av meining, kan vi i eit større perspektiv kanskje reflektere over korleis det er å mislukkast i eit heilt land fødd med sølvskjei i munnen, som Frode Grytten så treffande har sagt det. Kan.skje vert fallet og skamma dobbelt så tung å bære? Mimesis er eit sentralt omgrep i kunstteo.rien. Det skriv seg tilbake til antikken og Aristoteles og Platon sin estetiske filosofi. Rett oversett betyr det imitasjon, men handlar om korleis kunsten etterliknar det verkelege. God kunst klarer å etterlikne røynda slik at vi kan kjenne igjen oss sjølve og verda vi lever i. Trass i stor ulikskap både i verkemiddel og grunnstemning treff både Melancholia og Oslo 31. august som ein knyttneve. Eg opplever filmane som ekte og autentiske, og sjølv om det av og til kan vere vanskeleg å legge av seg trangen til å sette medisinske diagnoser, hadde eg her ingen vansker med å nyte kunst.en sitt vesen! UTPOSTEN 6 • 2011