Ut med språket

Då disiplane fekk Den heilage ande, var det ein av dei meir merkverdige gåver opp gjennom verdshistoria. Det er ein av dei få tinga som sit att relativt klart og tydeleg frå barneskulen. Me hadde lært om at Jesus var død, alle disiplane var fortvila, men så kom denne magiske materien ned frå himmelen og gav desse høgst ordinære menneska magiske evner og eit globalt, evigvarande oppdrag.

Oppdraget i kvar kristendomstime var å teikna ei teikning frå det me hadde lært om. Allereie den gong hadde eg nok i mitt stille sinn landa på det som forelesaren i psykiatri rundt tjue år seinare bekrefta: «Den eneste forskjellen mellom psykose og organisert religion er antall mennesker som er affisert». Difor var eg ikkje meir ærbødig enn at eg lot Den heilage ande manifestera seg som ein mutert mammut med dobbelt sett støyttenner og ekstra lang snabel.

Éin ting beit eg meg fast i; disiplane fekk evna til å snakka alle språk i verda. Dei fekk altså språket i gåve på eit heilt konkret plan. Dette var utvilsamt eit effektivt grep av Gud som ivrig gründer på den veksande marknaden innan monoteistisk dogmatisme. For språk er eit av dei viktigaste og mest avgjerande verktøy me menneske har utvikla (eventuelt blitt tildelt av ein mutert mammut), ved sida av tommelgrepet og innsatsstyrt finansiering via DRG-koding.

Språk er ein slik faktor som er så grunnleggande at den er lett å gløyma, inntil den riv ut grunnen under deg fordi du ikkje forstår. Ein av turnuslegens mange velkjente dontar er å læra seg den dialekt og sosiolekt som råder der ein har havna i distriktsturnus. Sjølv var eg i Bø i Vesterålen. Som god allmennmedisinar brukte eg sjølvsagt ekspektans som tiltak A når folk kom med ymse uspesifikke plager. Når dei så kom på oppfølgingstime og eg spurte korleis det hadde gått sidan sist, var svaret ikkje så reint sjeldan «Ja, æ e nu ikkje værre». Eg er den dag i dag litt usikker på om dei hadde blitt betre, om dei var ironiske, eller om dei meinte eg hadde kasta bort tida på å venta på at ting skulle bli skikkeleg ille når dei visseleg hadde det gale nok allereie.

Sjølv om eg er tilhengar av høge legeløner og dermed ivrig taksting, avstod eg likevel frå å la mine lingvistiske utfordringar kvalifisera til takst 7. Den slo fyrst inn for alvor i rekneskapet då eg seinare byrja på eit legekontor som var nærmaste nabo til eit stort asylmottak. Takst sju blir brukt rundt 150 000 gonger i året og kosta i 2020 omtrent 24 millionar kroner totalt. Det var mindre enn eg trudde. Faktisk kostar kryo (takst 111) skattebetalarane ein god del meir enn framandspråklege pasientar.

Så spørs det kor lenge takst sju er relevant i ei verd der språk som kommunikasjonsbarriere er i ferd med å forsvinna. Dei av oss som hugsar mobiltelefonar med fysiske knappar, hugsar òg den ikoniske Nokia-reklamen der ein liten gut går seg bort på ein orientalsk basar, men blir redda gjennom å snakka med det lokale politiet via ein Nokia-telefon som oversetter det han seier. Den verda lever me allereie i, og vel så det.

Det er fleire år sidan framandspråklege pasientar begynte å bruka Google Translate eller likande tenester til å kommunisera når me ikkje hadde tolk. I dag er også dette passé. Med eit minimum av oppsett og førebuing kan teknologi-gigantane sine algoritmar kverna gjennom mine og pasienten sine taledata og generera tåleleg audio på nokre millisekund, nesten uavhengig av språk og dialekt.

Denne utviklinga gir sjølvsagt GPDR-fans frysningar og har fleire bekymringsverdige aspekt ved seg enn aksjehandels-loggen til ein gjennomsnittleg norsk statsministerhushaldning. Men medisinen, og i særleg grad allmennmedisinen, er i endå større grad enn politikken det mogelege sin kunst. Så når den palestinske flyktningen som ramla inn på ØH-time med litt uklar indikasjon, fiskar opp den aldrande smarttelefonen frå lomma, snurrar i gang ChatGPT og pratar i vei, mistenker eg at få legar vil senda pasienten på dør med den grunngjevinga at databehandlaransvaret for lagring av pasientsupplert audio ikkje er juridisk avklart.

Eit avgjerande spørsmål er om universell, umiddelbar omsetjing frå og til alle språk gjer språket meir eller mindre viktig. Truleg er svaret begge delar.

Nyansar, djupne, skjønnheit, lyrikk og personleg preg lever farleg. Dei har vanskelege kår når alt skal pressast gjennom autocorrect og kresne algoritmar. Eg har teke meg sjølv i å snakka Dagsrevy-korrekt bokmål for å få mobilen min til å fanga opp dikteringa mi korrekt. Då er det klart at me mister noko.

På den andre sida har dei fleste opplevd gleda som oppstår når heilt framande folk kan finna berre nokre få ord felles, og gjera seg forstått på aller enklaste vis. Då blir det veldig tydeleg at det å forstå kvarandre er blant dei største gåvene me menneske kan få, uavhengig av om den som fasiliterer det er ein telefontolk, ChatGPT eller ein mutert mammut.